خواندن این مقاله 10 دقیقه طول میکشد
آمبولی عبارت است از جدا شدن و ورود لخته در جریان خون از طریق سمت راست قلب معمولا به ریه و ایجاد علائم ریوی و در موارد شدید میتواند موجب به مرگ نیز شود.
نوع معروف تر و معمول تر آمبولی ناشی از تشکیل لخته در جریان خون وریدی (Venous thromboembolism) VTE اندام تحتانی میباشد که پس از کنده شدن از دیواره ی رگ وارد جریان خون شده و از طریق وريد اجوف و قلب راست به ریه میرسد.
نوع دیگر آمبولی عبارت است از جدا شدن و ورود چربی (Fat embolism) از المان های مغز استخوان از طریق عروق سينوزوئيدال (Sinusoidal) در قسمت مدولاری (Medullary) استخوان و ورود آن به جریان خون وریدی از طریق قلب راست به ریه است.
در عمل های جراحی تعویض مفصل یا آرتروپلاستی یکی از عوارض خطرناک عارضه ی آمبولی میباشد و هر دو نوع آمبولی هم از نوع ترومبو آمبولی که ناشی از تشکیل لخته و هم آمبولی چربی ناشی از جدا شدن چربی از مغز استخوان و ورود آن به جریان خون و ریه میتواند اتفاق بیفتد .
خوشبختانه این عارضه نادر است و در درصد کمی از بیماران اتفاق می افتد ولی با توجه به خطیر بودن آن و احتمال مرگ و میر ناشی از آن معمولا در اغلب موارد باید از داروهای اصطلاحا آنتي كواگولان يا ضد انعقاد (Anticoagulant) برای پیش گیری از این عارضه بعد از عمل برای بیمارانی که تحت عمل جراحی آرتروپلاستی و تعویض مفصل زانو و یا هیپ قرار میگیرند استفاده شود.
برای تجویز داروی ضد انعقاد یا آنتي كواگولان در بیمارانی که تحت عمل های جراحی ارتوپدی قرار میگیرند و حتی بیمارانی که گچ گیری برای آنها انجام میشود بدون عمل جراحی دستورالعملی موسوم به گايد لاين (Guideline) وجود دارد که پزشک معالج با توجه به آن میتواند تصمیم گیری کند که به بیمار داروی داروی ضد انعقاد بدهد یا ندهد و اخیرا داروی آسپرین (ASA=aspirin) جزو داروهای آنتی پلاکت (Anti platelet drug) محسوب میشود در گاید لاین در کنار داروهای آنتي كواگولان قرار گرفته و در بسیاری از موارد میتوان از این دارو به عنوان جایگزین داروهای ضد انعقاد که هم عوارض بیشتری دارند و هم گرانتر هستند استفاده کرد.
در این گاید لاین یا دستورالعمل توجه به سن بیمار ، نوع عمل جراحی ماینور یا ماژور باشد و یک سری فاکتور های دیگر دخالت داده شده و بر اساس این دستورالعمل ها عمل های جراحی آرتروپلاستی یا تعویض مفصل زانو و هیپ خود به تنهایی 5 امتیاز دارد و بدون اینکه بیمار هیچ فاکتور خطر یا ریسک فاکتور دیگری داشته باشد مجوز این است که داروی آنتي كواگولان برای بیمار بعد از عمل حتما تجویز شود.
اخیرا تفاوت هایی در مورد ریسک ابتلا به ترومبو آمبولی در بیماران تحت عمل جراحی تعویض مفصل هیپ یا آرتروپلاستی هیپ در مقایسه عمل های جراحی تعویض مفصل زانو یا آرتروپلاستی زانو عنوان شده است و محققین در بررسی های انجام شده دیده اند که ریسک ابتلا به ترومبو آمبولی خصوصا از نوع خطرناک آن که در پركسيمال (Proximal) اندام یا بالاتر از زانو و رگ های درشت تر دچار لخته و ترومبو آمبولی میشوند در آرتروپلاستی هیپ بیشتر از آرتروپلاستی زانو است و در صورت کنده شدن این لخته و ورود آن از طریق جریان خون و قلب راست به داخل ریه احتمال خطر مرگ و میر و علائم شدیدتر بیشتر است تا مواردی که تشکیل لخته در عروق وریدی ديستال (Distal) اندام شامل عروق ساق و عروق دیستال به زانو ایجاد میشود.
ريسك فاكتورهای ترومبوآمبولی كدامند؟
ریسک فاکتورهای ترومبو آمبولی به 5 دسته تقسیم میشوند که عبارتند از
ریسک فاکتورهای 1 امتیازی :
سن 41 – 60 سال |
بیماری که برنامه عمل جراحی مینور دارد |
سابقه قبلی عمل جراحی ماژور |
واریس |
سابقه IBD ( بیماری التهابی روده ) |
ورم پا |
چاقی با ( BMI > 30 ) |
سکته قلبی (< 1 ماه) |
سپسیس (< 1 ماه) |
عملکرد غیر طبیعی ریه (COPD) |
بیماران داخلی که bed rest هستند |
گچ پا یا بریس |
انتقال خون (< 1 ماه) |
کاتتر ورید مرکزی |
ریسک فاکتورهای 1 امتیازی ( مخصوص خانم ها)
خانمی که OPC میخورد یا درمان هورمون جایگزین میگیرد |
حاملگی یا زایمان اخیر (< 1 ماه) |
سابقه قبلی مرده زایی که توجیهی نداشته، سقط خودبخودی راجعه ( 3 ماه) ، نوزاد نارس باتوکسمی |
|
ریسک فاکتورهای 2 امتیازی
سن 60 – 74 سال |
عمل جراحی ماژور (>60 دقیقه) |
سابقه بدخیمی ، کاتتر ورید مرکزی |
چاقی بیمارگونه (BMI>40) |
عمل جراحی آرتروسکوپیک (>60 دقیقه) |
عمل جراحی لاپاروسکوپیک (>60 دقیقه) |
ریسک فاکتورهای 3 امتیازی
سن 75 و بالاتر |
عمل جراحی ماژور که بیش از 2-3 ساعت به طول انجامد |
BMI > 50 ( سندروم استاز وریدی ) |
سابقه SVT ، DVT یا PE |
سابقه خانوادگی DVT یا PE |
بیماری که در حال حاضر کانسر دارد یا در حال شیمی درمانی است |
فاکتور v_ لیدن مثبت |
پروترومبین A 20210 مثبت |
افزایش هموسیستئین در سرم |
لوپوس آنتی کوآگولان مثبت |
افزایش آنتی کاردیولیپین آنتی بادی |
ترومبوسیتوپنی ناشی از هپارین (HIT) |
سایر ترومبوفیلی ها |
|
ریسک فاکتورهای 5 امتیازی
عمل جراحی آرتروپلاستی الکتیو اندام تحتانی |
شکستگی لگن، هیپ و ساق پا (< 1 ماه) |
سکته مغزی (< 1 ماه) |
مالتیپل تروپا (< 1 ماه) |
آسیب های نخاعی حاد (فلج) (< 1 ماه) |
عمل جراحی ماژور که بیش از 3 ساعت به طول انجامد |
